Waarom hebben meer dan 200 miljoen vrouwen in lage en middeninkomenslanden geen toegang tot anticonceptie?
Veel vrouwen kunnen niet terecht bij een gezondheidsdienst: soms ligt het gezondheidscentrum op dagen lopen, is er te weinig of onvoldoende opgeleid personeel of zijn voorbehoedsmiddelen niet op voorraad. Jonge en ongehuwde vrouwen botsen er tevens vaak op stereotypes en vooroordelen van gezondheidswerkers, zeker wanneer ze volgens de religieuze of maatschappelijk normen (nog) niet seksueel actief horen te zijn.  De angst voor die vooroordelen, en een gebrek aan privacy, maakt dat sommige vrouwen niet aan de zoektocht naar anticonceptie durven beginnen. Ook de kostprijs van anticonceptie is vaak een obstakel, zeker voor vrouwen die in armoede leven en niet of met moeite rondkomen.
 
Wat is de impact van de Coronapandemie?
Door de Covid-19 pandemie stijgt het aantal vrouwen zonder toegang tot anticonceptie. Het VN-Bevolkingsfonds UNFPA berekende dat een lockdown van 6 maanden in lage en middeninkomenslanden kan leiden tot 47 miljoen extra vrouwen zonder toegang tot anticonceptie. Dat zou leiden tot 7 miljoen bijkomende ongeplande zwangerschappen.
 
Door de lockdown zijn duizenden gezinsplanningsklinieken noodgedwongen gesloten. Gezondheidspersoneel wordt ingezet voor de pandemie of zit in quarantaine.
De productie en de bevoorrading van anticonceptie, inclusief condooms loopt vertragingen op of is op sommige plaatsen stilgevallen.
 
Waarom is het zo belangrijk dat vrouwen toegang hebben tot anticonceptie? 
Toegang tot anticonceptie is van levensbelang voor vrouwen en kinderen. Als vrouwen en koppels zich kunnen beschermen tegen een zwangerschap betekent dat minder ongeplande zwangerschappen. Het betekent ook minder risicovolle bevallingen, in het bijzonder voor erg jonge of net voor oudere vrouwen, of voor vrouwen bij wie de zwangerschappen elkaar te snel opvolgen. Het leidt ook tot minder zwangerschapsonderbrekingen, die vaak onveilig gebeuren in lage inkomenslanden en/of landen waar dat verboden is.
 
Jaarlijks sterven 300.000 vrouwen in het kraambed. Dat zijn er 800 per dag. 2,7 miljoen baby’s sterven binnen de eerste maand na hun geboorte. Volledig de behoefte aan anticonceptie en zwangerschapszorg vervullen, zou spectaculaire resultaten geven. Niet in het minst omdat het een sterke daling van de moedersterfte en de sterfte van pasgeborenen zou betekenen. Dit zou een enorme prestatie zijn.
 
Toegang tot anticonceptie laat vrouwen ook toe om hun kinderwens te combineren met andere levensplannen, zoals studeren of buitenshuis werken. De mate waarin vrouwen zelf kunnen beslissen over het al dan niet krijgen van kinderen en het gebruik van anticonceptie, zijn dan ook de belangrijkste indicatoren voor de emancipatie van vrouwen. 
 
Solidair met vrouwen wereldwijd
Laten we in tijden van Covid-19 nog méér solidariteit tonen met vrouwen wereldwijd en hun gezinnen.
#BecauseSheCounts
#TogetherAgainstCorona
 
Deze sociale media-actie kwam tot stand met de steun van de Parlementairen voor de 2030 Agenda, de parlementaire groep met leden van Belgische Kamer en Senaat die zich inzetten voor gendergelijkheid, gezondheid en rechten in de internationale samenwerking, met steun van Sensoa International.

De ‘community’ die ijvert voor seksuele en reproductieve rechten heeft een jarenlange ervaring in de strijd met die andere pandemie, hiv/aids. Belangrijke lessen kunnen daaruit getrokken worden. UNAIDS, het VN agentschap dat de wereldwijde hiv-respons coördineert, maakte een oplijsting.
Onder de 'lessons learned':
​

• Stoel de aanpak van de crisis steeds op een Mensenrechtenbenadering.
• Identificeer de meest kwetsbare bevolkingsgroepen op niet-stigmatiserende wijze.
• Span de inspanningen toe op op die groepen die anders makkelijk uitgesloten worden van zorg.
• Zorg dat gezondheidswerkers informatie en kennis hebben over de noden van de meest kwetsbare groepen, zoals vrouwen, mensen die in armoede leven, mensen die met een ziekte leven, mensen op het platteland, mensen met een handicap, mensen in detentie, mensen die leven in sloppenwijken of andere informele nederzettingen en daklozen.
• Erken kwetsbare bevolkingsgroepen in hun rol als gezondheidswerkers: zij zorgen voor familieleden, doen aan peer-outreach, …. Zij staan dus méé in de frontlinie van de epidemie. Hun veiligheid en bescherming moet daarom ook een prioriteit vormen.

Het sociale leven van iedereen wordt door de corona-epidemie verstoort. Echter, veel vrouwen moeten nu noodgedwongen van thuis uit werken, dit vaak in combinatie met thuisblijvende kinderen. Voor de crisis toonden statistieken al aan dat vrouwen in het algemeen meer onbetaald huishoudelijk werk en verzorgende verantwoordelijkheden dragen dan mannen, inclusief de zorg voor kinderen, zieken en ouderen. Met een toenemende druk op ziekenhuizen en gezondheidsdiensten, zullen vrouwen onvermijdelijk nog meer in de toenemende onbetaalde zorgbehoeften moeten voorzien. Denk aan schoonmaken, het bereiden van voedsel of zorgen voor wie ernstig ziek is of met een handicap leeft.

De toegang tot abortuszorg verschilt van land tot land. In het algemeen zullen vrouwen en meisjes geconfronteerd worden met aanzienlijke beperkingen in de veilige én tijdige toegang tot essentiële seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten, en in het bijzonder tijdige abortuszorg, post-abortuszorg en noodanticonceptie.

Dergelijke beperkingen hebben onevenredig veel invloed op personen die behoren tot gemarginaliseerde groepen, waaronder vrouwen die in armoede leven, vrouwen met een beperking, etnisch-culturele minderheden, migranten, vrouwen zonder papieren, adolescenten en vrouwen die risico lopen het slachtoffer te worden van huiselijk en seksueel geweld. 

In België proberen de abortuscentra en de centra voor gezinsplanning de toegang tot een veilige abortus zo goed mogelijk te garanderen. In vele landen staat de toegang tot abortus en andere seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten echter onder druk. Het merendeel van het globale gezondheidzorgpersoneel bestaat uit vrouwen. Zij worden overal nu grotendeels ingezet om de corona-pandemie te bestrijden en lopen tegelijkertijd het grootste risico om het virus op te lopen. Hierdoor zal essentieel personeel, dat normaal in de reproductieve zorg werkt, niet langer beschikbaar zijn. Dit tekort aan medisch geschoold personeel die seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten kunnen aanbieden kan zo de wachttijden voor patiënten in nood verlengen. Op plaatsen waar er reeds een tekort is aan zorgverstrekkers zal dit de medische zorg extreem onder druk zetten, zeker wanneer die zorg door de autoriteiten geklasseerd wordt als 'niet dringend'. 

Niet alleen wordt gezondheidspersoneel anders ingezet, ook de financiering van anticonceptie en abortuszorg wordt in bepaalde landen geheroriënteerd naar de strijd tegen CoVid-19. De hiv-epidemie leert ons echter dat de financiering voor dit soort epidemieën niet onttrokken mag worden aan bestaande diensten, zodat de continuïteit van de zorg gegarandeerd wordt en opdat mensen hun gezondheid én andere rechten niet ondermijnd worden.

Marie Stopes International, een belangrijke aanbieder van gezinsplanning en veilige abortuszorg in het Zuiden schat dat de terugval in reproductieve gezondheidsdiensten kan leiden tot maar liefst 3 miljoen extra ongeplande zwangerschappen, 2,7 miljoen onveilige abortussen en 11.000 zwangerschap-gerelateerde sterfgevallen.

De quarantaine-maatregelen om de Covid-19 pandemie in te dijken beïnvloeden de toegang tot anticonceptie voor vrouwen wereldwijd. 

Anticonceptie zelf dreigt schaarser en schaarser te worden. Zo waarschuwen grote NGOs evenals producenten van anticonceptie dat de bevoorrading van verschillende anticonceptie-producten zwaar verstoord is. China, de op één na grootste exporteur van farmaceutische producten ter wereld, heeft verschillende fabrieken voor geneesmiddelenproductie gesloten, wat op zijn beurt voor vertragingen heeft gezorgd bij Indiase fabrieken die generieke geneesmiddelen produceren, waaronder anticonceptie. 

De vraag naar langdurige anticonceptie zoals het spiraaltje of het implantaat zal ook stijgen. Na het aantreden van Trump als president in de VS bijvoorbeeld, steeg de vraag naar spiraaltjes, omdat vrouwen vreesden dat de toegang tot andere anticonceptie moeilijker zou worden onder zijn bewind. 

Door dat overheden overal ter wereld de mobiliteit van hun burgers sterk beperken, zal ook het gebruik van anticonceptie terugvallen. Zeker vrouwen die afhankelijk zijn van het openbaar vervoer om zich te verplaatsen of vrouwen die momenteel zonder inkomen zitten, kunnen moeilijkheden ondervinden om anticonceptie voorschriften te verkrijgen en anticonceptie aan te kopen.  

De verminderde toegang tot anticonceptie komt bovenop het reeds bestaande nood van vrouwen. 214 miljoen vrouwen in het Globale Zuiden die gebruik willen maken van anticonceptie hadden voor de crisis reeds geen toegang tot gezinsplanning. Hun aantal tikt nu aan. Dit zal leiden tot meer ongeplande zwangerschappen en een stijging van het aantal gevallen van moedersterfte door complicaties tijdens de zwangerschap of bij de bevalling.  

Over de hele wereld zien we plotselinge en ingrijpende beperkingen op democratische vrijheden. Onze bewegingen worden steeds meer gecontroleerd. Openbare bijeenkomsten zijn verboden; de noodtoestand wordt afgekondigd; wetgevingsdebatten worden uitgesteld en de werking van parlementen wordt in bepaalde landen opgeschort of hun controlerende rol wordt sterk ingeperkt ten voordele van de uitvoerende macht. Wereldwijd voeren overheden de digitale bewaking op.

​In Europa bijvoorbeeld, kende de Hongaarse premier Viktor Orbán zich dictatoriale bevoegdheden toe om wetten voor onbepaalde tijd te negeren en verkiezingen en referenda op te schorten. In Israël vaardigde premier Benjamin Netanyahu een nooddecreet uit dat verhindert dat het parlement bijeenkomt, in wat de krant Haaretz een 'corona-coup' doopte.  Experts wijzen nu al op de toenemende druk op de seksuele en reproductieve rechten van vrouwen en meisjes, overal ter wereld. 

Het recht van vrouwen op een veilige abortus moet door alle landen gegarandeerd worden. Toch blijkt uit een recente studie van de International Planned Parenthood Federation (IPPF) dat er in verschillende Europese en Centraal-Aziatische landen nog te veel barrières worden opgetrokken door wetgevers, ambtenaren en zorgverstrekkers.
​
​In België is het recht op abortus een brandend actueel thema. Nieuwe cijfers verzameld door de abortus-evaluatiecommissie tussen 2011 en 2018 lekten recent en liggen ter bespreking in de Kamer. Het thema bepaalt zelfs in zekere mate hoe de federale regering eruit zou kunnen zien. De nieuwe wet zou onze Belgische termijn voor zwangerschapsafbreking van 12 weken tot 18 weken verlengen. Geen beter moment om  de vergelijking te maken met andere Europese landen. 

België behoort tot de top van Eurpa in de preventie van baarmoederhalskanker, zo blijkt uit de Cervical Prevention Policy Atlas. Baarmoederhalskanker kan vermeden worden en is behandelbaar. Toch sterven ieder jaar circa 25.000 vrouwen in Europa aan de ziekte, wat het tot de tweede meest dodelijke kanker maakt voor vrouwen tussen de 15 en 44. 

Het aandeel van de totale uitgaven voor ontwikkelingssamenwerking dat besteed wordt aan gezondheid en reproductieve gezondheid viel in 2018 terug op 11%, het laagste percentage in vier jaar. Een dalende trend tekent zich af over de loop van de voorbije legislatuur, van 14% in 2015, 12,7% in 2016 en 12,4% In 2017. Dat blijkt uit de doorlichting van Sensoa, expertisecentrum seksuele gezondheid, die de 2018-uitgaven van het Directoraat-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking analyseerde en vergeleek met de uitgaven in de voorgaande jaren.

Ter gelegenheid van Wereld Aidsdag nodigden de 'Parlementairen voor de 2030 Agenda', UNAIDS Brussel-vertegenwoordiger Dr. Jantine Jacobi, Burundese jeugdvertegenwoordiger Fabien Ndikuriyo, Stéphanie Drèze van Artsen Zonder Grenzen en Dr. Gert Scheerder van Sensoa uit om de HIV-epidemie in België, in onze Belgische partnerlanden en wereldwijd te bespreken.