In September 2015 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de 2030 Agenda voor Duurzame Ontwikkeling aan. 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen en niet minder dan 169 targets moeten tegen 2030 gerealiseerd moeten. Welke vooruitgang werd sindsdien geboekt?

Het Guttmacher Institute’s recente “Adding it Up” rapport brengt het tekort aan seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten in lage en middeninkomenslanden in kaart. Het berekende ook wat het zou kosten om dat tekort in te lossen. 

De toegang tot abortuszorg verschilt van land tot land. In het algemeen zullen vrouwen en meisjes geconfronteerd worden met aanzienlijke beperkingen in de veilige én tijdige toegang tot essentiële seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten, en in het bijzonder tijdige abortuszorg, post-abortuszorg en noodanticonceptie.

Dergelijke beperkingen hebben onevenredig veel invloed op personen die behoren tot gemarginaliseerde groepen, waaronder vrouwen die in armoede leven, vrouwen met een beperking, etnisch-culturele minderheden, migranten, vrouwen zonder papieren, adolescenten en vrouwen die risico lopen het slachtoffer te worden van huiselijk en seksueel geweld. 

In België proberen de abortuscentra en de centra voor gezinsplanning de toegang tot een veilige abortus zo goed mogelijk te garanderen. In vele landen staat de toegang tot abortus en andere seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten echter onder druk. Het merendeel van het globale gezondheidzorgpersoneel bestaat uit vrouwen. Zij worden overal nu grotendeels ingezet om de corona-pandemie te bestrijden en lopen tegelijkertijd het grootste risico om het virus op te lopen. Hierdoor zal essentieel personeel, dat normaal in de reproductieve zorg werkt, niet langer beschikbaar zijn. Dit tekort aan medisch geschoold personeel die seksuele en reproductieve gezondheidsdiensten kunnen aanbieden kan zo de wachttijden voor patiënten in nood verlengen. Op plaatsen waar er reeds een tekort is aan zorgverstrekkers zal dit de medische zorg extreem onder druk zetten, zeker wanneer die zorg door de autoriteiten geklasseerd wordt als 'niet dringend'. 

Niet alleen wordt gezondheidspersoneel anders ingezet, ook de financiering van anticonceptie en abortuszorg wordt in bepaalde landen geheroriënteerd naar de strijd tegen CoVid-19. De hiv-epidemie leert ons echter dat de financiering voor dit soort epidemieën niet onttrokken mag worden aan bestaande diensten, zodat de continuïteit van de zorg gegarandeerd wordt en opdat mensen hun gezondheid én andere rechten niet ondermijnd worden.

Marie Stopes International, een belangrijke aanbieder van gezinsplanning en veilige abortuszorg in het Zuiden schat dat de terugval in reproductieve gezondheidsdiensten kan leiden tot maar liefst 3 miljoen extra ongeplande zwangerschappen, 2,7 miljoen onveilige abortussen en 11.000 zwangerschap-gerelateerde sterfgevallen.

De quarantaine-maatregelen om de Covid-19 pandemie in te dijken beïnvloeden de toegang tot anticonceptie voor vrouwen wereldwijd. 

Anticonceptie zelf dreigt schaarser en schaarser te worden. Zo waarschuwen grote NGOs evenals producenten van anticonceptie dat de bevoorrading van verschillende anticonceptie-producten zwaar verstoord is. China, de op één na grootste exporteur van farmaceutische producten ter wereld, heeft verschillende fabrieken voor geneesmiddelenproductie gesloten, wat op zijn beurt voor vertragingen heeft gezorgd bij Indiase fabrieken die generieke geneesmiddelen produceren, waaronder anticonceptie. 

De vraag naar langdurige anticonceptie zoals het spiraaltje of het implantaat zal ook stijgen. Na het aantreden van Trump als president in de VS bijvoorbeeld, steeg de vraag naar spiraaltjes, omdat vrouwen vreesden dat de toegang tot andere anticonceptie moeilijker zou worden onder zijn bewind. 

Door dat overheden overal ter wereld de mobiliteit van hun burgers sterk beperken, zal ook het gebruik van anticonceptie terugvallen. Zeker vrouwen die afhankelijk zijn van het openbaar vervoer om zich te verplaatsen of vrouwen die momenteel zonder inkomen zitten, kunnen moeilijkheden ondervinden om anticonceptie voorschriften te verkrijgen en anticonceptie aan te kopen.  

De verminderde toegang tot anticonceptie komt bovenop het reeds bestaande nood van vrouwen. 214 miljoen vrouwen in het Globale Zuiden die gebruik willen maken van anticonceptie hadden voor de crisis reeds geen toegang tot gezinsplanning. Hun aantal tikt nu aan. Dit zal leiden tot meer ongeplande zwangerschappen en een stijging van het aantal gevallen van moedersterfte door complicaties tijdens de zwangerschap of bij de bevalling.  

De VN Commissie voor Bevolking en Ontwikkeling nam unaniem een Politieke Verklaring aan waarin ze het belang van het Caïro Actieprogramma voor Bevolking en Ontwikkeling (ICPD) herbevestigen. Dit belangrijke internationale referentiedocument voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten viert dit jaar zijn 25e verjaardag. 

Tanzania’s president John Magufuli liet zich opmerken deze maand toen hij verkondigde dat wie anticonceptie gebruikt lui is. “Wie hard genoeg werkt, kan zoveel kinderen grootbrengen als hij wil”, zo stelde hij, “dus waarom zouden mensen aan geboorteplanning moeten doen?”.

De uitspraken van de president zijn gevaarlijk. Ze ontkennen vrouwen het recht om te beslissen of, wanneer en hoeveel kinderen ze willen. Dat ondermijnt niet enkel hun autonomie, maar heeft grote risico’s voor hun gezondheid en het welzijn van hun gezinnen. Immers, wie te jong, te vaak en te snel na elkaar zwanger wordt loopt een veel groter risico op complicaties die kunnen leiden tot moedersterfte of permanente handicaps. Deze verhogen op hun beurt de kans op kindsterfte en verdere verarming van gezinnen.

Vrouwen in Tanzania krijgen nu reeds gemiddeld 5 kinderen en de moedersterfte ligt er hoog. Meisjes huwen op jonge leeftijd en velen krijgen hun eerste kind nog voor hun achttiende. Tanzania heeft dan ook een erg jonge populatie, met maar liefst 44% van de bevolking jonger dan 15. Zonder toegang tot gezinsplanning zal de bevolking zich verdubbelen in de komende twintig jaar.

In juli bezocht parlementslid Roel Deseyn, vice-voorzitter van de Parlementairen voor de 2030 Agenda Tanzania met een internationale delegatie van parlementairen. De delegatie besprak er de problemen op het vlak van de gezondheid van moeders, seksualiteit van jongeren en de toegang tot gezinsplanning. Deseyn stelde toen vast dat Tanzaniaanse parlements- en regeringsleden wel degelijk met de problematiek begaan waren en de overheid de problemen ook erkende. De uitspraken van de president dreigen die steun evenwel te ondermijnen. NGOs die ijveren voor de rechten van vrouwen en seksuele en reproductieve gezondheid en rechten in Tanzania uitten alvast massaal hun verontwaardiging. Mogen we ook een duidelijk signaal van onze Minster van Ontwikkelingssamenwerking verwachten? 

Overbevolking is volgens hoogleraar bio ethiek Peter Singer (DM, 7 juli)  een taboe geworden “door een bizarre coalitie van enerzijds het Vaticaan, dat altijd al tegen anticonceptie en geboorte­beperking is geweest, en anderzijds radicale feministen, die voorrang gaven aan de vrijheid van de vrouw om zelf uit te maken hoeveel kinderen ze krijgt.” Ik verslikte me in mijn koffie. Peter Singer kan bezwaarlijk een tegenstander van vrouwenrechten genoemd worden. En inderdaad, onmiddellijk daarop stelde de hoogleraar dat die feministen “een punt hadden, namelijk dat gezins­planning een recht is van de vrouw.” ”Maar”, zo ging hij verder, “op collectief niveau leidt dit tot problemen die ze vergeten mee te nemen in hun afweging, namelijk dat een toename van het aantal jonge kinderen ook zorgt voor de noodzaak van meer scholen, ziekenhuizen, banen en ga zo maar door”. Werkelijk, zouden feministen dat vergeten zijn? ​

Ondanks de vooruitgang op het vlak van veilig bevallen, sterven elke dag 830 vrouwen aan de complicaties van een zwangerschap of bevalling en moeten miljoenen vrouwen leven met langdurige gezondheidsproblemen als gevolg ervan. Fistels zijn één van de meest ernstige bevallingscomplicaties. Fistels kunnen leiden tot doodgeboortes, incontinentie, stigma, schaamte en sociale uitsluiting en in sommige gevallen het overlijden van de moeder. Er leven naar schatting 2 miljoen vrouwen met die aandoening. Reden genoeg om de problematiek onder de aandacht te brengen. 
​
In de aanloop naar Moederdag organiseerden de ‘Parlementairen voor de 2030 Agenda’ daarom een seminarie over de problematiek van onveilige bevallingen en fistels in het Zuiden. Dr. Shershah Syed, Pakistaans fistelchirurg en oprichter van het Koothi Goth vrouwenziekenhuis in Karachi was in het federaal parlement te gast en getuigde over zijn jarenlange ervaring in het bestrijden van fistels. “Fistels zijn het probleem van arme mensen. Welvarende vrouwen gaan naar private ziekenhuizen. Wie geen middelen heeft, bevalt vaak thuis met behulp van traditionele vroedvrouwen. Sommige vroedvrouwen missen de vaardigheden om alles in goede banen te leiden.”

Stigma maakt vrouwen onzichtbaar
Het blijkt erg moeilijk om vrouwen met fistels op te sporen, want het stigma is erg groot. “Wanneer vrouwen een fistel oplopen, worden zij vaak incontinent. Zij lekken urine en worden als onrein beschouwd. De fistels worden gezien als een straf van God, en dus worden deze vrouwen vaak van de buitenwereld verborgen gehouden. Dat maakt het zo moeilijk om de vrouwen met de aandoening te vinden om te behandelen.” De dokter heeft ervaring met het opzetten van kampen op het platteland. Vrouwen worden opgeroepen om naar het veldhospitaal te komen en zich te laten behandelen. Eens hersteld gaan deze vrouwen terug naar hun dorpen en vertellen het voort.

Vroege huwelijken één van de oorzaken
Onveilige bevallingen en fistels hangen nauw samen met tienerzwangerschappen, gekoppeld aan vroege huwelijken. Een meerderheid van de vrouwen in Pakistan huwt nog voor de leeftijd van 18. “Recent heeft één provincie het initiatief genomen om vroege huwelijken te verbieden, maar die beslissing vereist de goedkeuring door de Senaat en precies daar wringt het schoentje. De Senaat zal immers de Islamitische Raad van geestelijken consulteren en die verwerpen het voorstel”, verklaarde de Dokter. “Volgens de geestelijke leiders wordt een meisje ‘vrouw’ vanaf haar eerste menstruatie en bijgevolg verondersteld zo snel mogelijk te huwen.”

De overheid laat het na om gezinsplanning te promoten
Gezinsplanning, de beste manier om ongeplande en veelvuldige zwangerschappen te voorkomen, staan verschillende religieuze leiders niet toe. Hun invloed  is groot en veel mensen volgen hun advies. “Verschillende NGO’s voeren actief campagne om gezinsplanning te promoten maar dit zou eigenlijk de opdracht van de overheid moeten zijn”, stelt Dokter Shershah. Druk van buitenaf kan wél een verschil maken want de regering is bekommerd om haar internationaal imago.

Toch thuis bevallen, bij gebrek aan beter?
Wendy Marijnissen, fotografe die dokter Shershah’s werk in Karachi van nabij volgt, getuigt over de problematiek van onveilige bevallingen. Het contrast tussen bevallingen in de publieke ziekenhuizen en thuisbevallingen is erg groot. Het inkomen bepaalt de kwaliteit van de zorg. Wie weinig middelen heeft, belandt in drukke, overvolle zalen zonder enige vorm van privacy. Thuis gaat alles er veel rustiger en intiemer aan toe en zijn moeders en schoonmoeders actief betrokken op de bevalling van hun dochters. In dat opzicht begrijpt ze waarom sommige vrouwen verkiezen om thuis te bevallen.

'Fistels zijn een indicatie van de onbereikbaarheid van gezondheidssystemen'
Fistels is een aandoening van de armen omdat ze geen toegang hebben tot degelijke gezondheidssystemen, beklemtoonde Felipe Sere, expert volksgezondheid bij de NGO Memisa. Fistels en onveilige bevallingen vormen vooral in Sub-Saharaans Afrika een groot probleem: “Nieuwe gevallen van fistels zijn een indicatie dat gezondheidssystemen voor een deel van de bevolking te ver af liggen”. Hoewel een  keizersnede fistels kan vermijden, ligt een duurzaam antwoord in een holistische aanpak. "De promotie van een  keizersnede heeft geen zin als er geen personeel die operatie kan uitvoeren. Of als er simpelweg geen ziekentransport bestaat.”

Onderwijs voor meisjes maar ook het bestrijden van ondervoeding helpen dit soort aandoeningen te vermijden. Het voorkomt dat meisjes te jong huwen of zwanger worden en zorgen voor een goede lichamelijke groei,  waardoor meisjes en vrouwen minder risico’s lopen op complicaties. Daarnaast speelt ook de financiering van de gezondheidszorg een belangrijke rol. Collectieve ziekteverzekeringen kunnen er voor zorgen dat de kosten voor een bevalling betaalbaar zijn.

België kan nog meer doen
Levert de Belgische regering voldoende inspanningen voor veilige bevallingen en het voorkomen van fistels? Het antwoord is, volgens Sere, dubbel. Met ‘She Decides’ zijn seksuele en reproductieve gezondheid en rechten een prioriteit voor de Belgische ontwikkelingssamenwerking. Maar het probleem van veilig bevallen en fistels blijft erg groot en meer middelen zijn vereist. In die zin zou België zich echt moeten engageren om de 0,7% van haar rijkdom uit te geven aan ontwikkelingssamenwerking. Een holistische benadering impliceert dat er investeringen gebeuren ​in gezondheidssystemen en in basisgezondheidszorg met bijzondere aandacht voor die problematiek van veilig bevallen

Datum: donderdag 26 April 2018, 12:30-14:00
Plaats: Federaal Parlement, Zaal Jacques Brel, Leuvenseweg 13, 1000 Brussels.

Gastsprekers: 
Dr. Shershah Syed, bekend Pakistaans fistelchirurg, Wendy Marijnissen, fotografe die al tien jaar werkt over veilig moederschap, en Felipe Sere, Public Health Officer bij Memisa, de Belgische NGO die zich inzet voor het recht op basisgezondheidszorg. 

​Ondanks de vooruitgang op het vlak van veilig bevallen, sterven dagelijks 830 vrouwen aan complicaties gerelateerd aan hun zwangerschap of bevalling. 99% van deze overlijdens vinden plaats in ontwikkelingslanden. Daarnaast lijden miljoenen vrouwen aan gezondheidsproblemen als gevolg van dergelijke complicaties. 

Fistels vormen één van de meest ernstige bevallingscomplicaties. Jaarlijks zijn er naar schatting tussen de 50.000 en 100.000 nieuwe gevallen en naar schatting 2 miljoen vrouwen leven met de aandoening. Vooral vrouwen in afgelegen gebieden zonder gezondheidsvoorzieningen lopen het risico op fistels. Fistels kunnen leiden tot doodgeboortes, incontinentie, schaamte, stigma en sociale uitsluiting en in sommige gevallen de dood. Met de 2030 Agenda hebben we ons geëngageerd om tegen 2030 het aantal moedersterftes sterk te verminderen en de universele toegang tot seksuele en reproductieve gezondheid en rechten te verzekeren. 

Dit lunchseminarie wordt georganiseerd door de Parlementairen voor de 2030 Agenda in de aanloop naar Moederdag. Het seminarie is gratis en toegankelijk voor iedereen, maar registratie is vereist en dit ten laatste op vrijdag 20 april.

Om praktische redenen is de voertaal van het seminarie Engels. Sandwiches worden voorzien. 

De Trump-administratie schrapt in haar begrotingsvoorstel voor 2018 alle uitgaven voor internationale gezinsplanning en reproductieve gezondheid. Het gaat over een budget van 607,5 miljoen dollar. Het voorstel kent geen voorgaande, ook niet onder eerdere Republikeinse presidenten.